مهم تریـن ویژگی اختلال شخصیت بدبین یا پارانوید عبارت است از سوءظن و بی اعتمادی به دیگران مبتلایان چنین می پندارند که دیگران آنان را مورد آزار، بهره کشی یا فریب قرار می دهند، در حالی که واقعیت چنین نیست.
این افراد بدون هیچ دلیلی، یا بر اساس شواهد ناچیز و بی اهمیت، دچار این شک هستند که دیگران بـر ضد آنان توطئـه می کننـد. درباره وفاداری همسر، بستگان و دوستان خویش همیشه تـردیـد دارند و اعمال آنان را به دقت مورد ریزبینی قرار می دهند تا شواهدی حاکی از نیات خصمانه آنان بیابند. حتی تشویق و تعریف، اغلب مورد سوءتعبیـر قـرار می گیـرد.
این افراد به صورت بیمار گونه، حسود هستند. اغلب بدون اینکه شواهدی موجود باشد، مظنون به خیانت همسرشان هستند. از آنجا که قادر به اعتماد کردن به دیگران نیستند، نیاز شدید به خودکفایی و استقلال دارند.
عوامل ابتلا به اختلال شخصیتی پارانوئید
عوامل ارثی را در ایـن اختلال دخیل دانسته اند، اما به نظـر می رسد نقش محیط اولیه پرورش کودک نیز بسیار مهم است. محیط خانوادگی سرد، انزواجو، بی اعتمادی و سوءظن، موقعیت های برانگیزنده حسادت و کاهنده احترام به نفس، بدرفتاری از سوی والدین و رفتار و گفتار طعنه آمیز و دارای معانی دوگانه از سوی آنان همه در ایجاد شخصیت پارانوئید نقش دارند.
این اختلال در 5/. تا 2/5 درصد کل جمعیت گزارش شده است.
بعضی از این افراد حتی همسر 60 ساله خودشان را هم به داشتن ارتباط با باغبان و پستچی و خدمتکار متهم می کنند. وقتی با ناباوری دیگران روبرو می شوند مسئله را پیش خودشان نگه می دارند و با دیگران در میان نمی گذارند. در حالی که رفتار و واکنشهای شان کاملاً تغییر می کند و تلخی و کنایه گوئی تحمل ناپذیری را سبب می شود
عموما می بینیم که حتی اتفاقات پیش پا افتاده ای چون جریمه یا پیچیدن کسی در هنگام رانندگی جلوی آنها یا اعتراض کوچک همسایه به عنوان علامت کاملاً موجهی بر دشمنی و خیانت و غیره تعبیر می شود. این نوع شخصیت در افرادی که دیگران را به بهانه های مختلف به دادگاه می کشانند، آنها که تبعیضات نژادی قائل می شوند یا بین کسانی که انتقام های وحشتناک می گیرند بسیار دیده می شود.
علائم اخلاقی شخصیت پارانوئید
1. یکی از خصائص انسانی که ما به کرات دیگران را به آن تشویق می کنیم بخشش و گذشت است. که در این افراد مطلقاً بخشودن و فراموش کردن وجود ندارد.
2. تعبیرهای غلط نسبت به گفتار و رفتار دیگران
مثال: دستگاه تهویه منزل خراب شده آقایی برای تعمیر آمده، در مقابل سوال میزان هزینه، جواب داده " برای معاینه و تشخیص پنجاه هزار ریال و تا معاینه نکنم نمی تونم بگم خرجش چقدر می شود." این یک گفتگوی ساده و منطقی است ولی در مورد این افراد مسئله به این سادگی حل نخواهد شد زیرا حتی اگر این شخص پول هم نگیرد و دستگاه تهویه را درست کند بلافاصله یک دلیل احساسی به او نسبت داده می شود، اگر بگوید فلان قطعه سوخته باید تهیه کنم و باید روز دیگری بیاورم و وصل کنم، جای شک جدیدی را باز خواهد کرد ....
3. گرفتاری در رابطه با محل کار: اغلب با کارفرما گرفتاری دارند. از آنجایی که ایجاد ارتباط انسانی در این افراد دچار گرفتاری است با همکارانشان صمیمی نیستند و نهایتاً هر چند کیفیت کار آنها خوب باشد نتیجه چشم گیری نخواهد داشت. اگر کارفرما هستند به علت فقدان محبت و دلسوزی و تعبیرهای ناگوار از رفتار زیر دستان با آنها هم مشکلاتی خواهند داشت.
4. از نظر عاطفی این افراد اغلب در تنهایی عاطفی به سر می برند. همیشه دیواری از ملاحظه بین این افراد و دیگران وجود دارد، با والدین، فرزندان، با همسر و دوستانشان. با هیچ کس از صمیم قلب ارتباط عشقی و عاطفی پیدا نمی کنند. راز خودشان را با دیگری در میان نمی گذارند.
5. بدلیل تهمت های ناروا به همسر و فرزندانشان یا برچسب های خیانت و نادرستی به نزدیکان، درگیری های خانوادگی دارند.
6. شایعاً در گیر شکایات دادگاهی هستند، چه این که از دیگران شکایت کرده باشند یا به خاطر انتقام جویی های ناروا از آنها شکایت شده باشد.
10 تا 30 درصد بیماران بستری در بیمارستان های روانی و 2 تا 10 درصد مراجعین به درمانگاههای روانی به این بیماری مبتلا هستند.
سن شروع بیماری آغاز بزرگسالی است (حدود 18سالگی)
پس به طور خلاصه این ها انتظار دارند که مورد تجاوز و تهدید قرار بگیرند، وفاداری و صداقت نزدیکانشان را مورد سوال قرار می دهند، رازشان را به کسی بازگو نمی کنند. در گفتگوهای معمولی توهین های پنهانی می بینند. خلاف های دیگران را فراموش نمی کنند و نمی بخشند. در مقابل مسائل قابل اغماض خشم بسیار نشان می دهند و تهدید به تلافی می کنند.
انواع پارانویا
«پارانویا» اصطلاحی است که توسط متخصصان سلامت روان برای توصیف سوء ظن (یا عدم اعتماد) به کار برده شده است که در مکالمه های روزمره و اغلب در مواقع عصبانیت، به طور ناشایستی استفاده می شود. سوءظن ساده، «پارانویا» نیست. «پارانویا» می تواند خفیف باشد و شخصی که تحت تأثیر آن قرار گرفته، ممکن است عملکرد به نسبت خوبی در جامعه داشته باشد، هم چنین می تواند شدید باشد و فرد را درمانده سازد.
1. اختلال شخصیت پارانوئید
«فرهاد» در یک اداره بزرگ مشغول به کار است. هنگامی که دیگر همکاران، ترفیع دریافت می کنند، او احساس می کند رئیس، برنامه ای برای او دارد و هیچ گاه ارزشی برایش قائل نیست. او اطمینان دارد که همکارانش مهارت های او را دست کم می گیرند. هنگامی که دیگران مشغول صرف چای هستند، به آنان خیره می شود چرا که فکر می کند آنان وقت شان را صرف صحبت کردن درباره او می کنند.
اگر ببیند گروهی از افراد در حال خندیدن هستند، تصور می کند او را مسخره می کنند و بیش تر وقتش را به فکر کردن درباره بدرفتاری هایی که به او کرده اند، صرف می کند. این عمل، او را رنج می دهد، رئیس به او می گوید که یا باید خودش را اصلاح کند و یا در سمت پایین تری ایفای نقش نماید. این موضوع، سوءظن «فرهاد» را به طور کامل تقویت کرده است. او در مدت کمتر از هفت سال، شش بار شغلش را عوض کرده است. فرهاد «اختلال شخصیت پارانوئید» دارد.
درمان اختصاصـی اختلال «شخصیت پارانوئید» عبارت است از: روان درمانـی اما ویـژگی های شخصیتی ایـن بیماران مانع عمده ای در ایجاد رابطه درمانی مناسب است.
علائم ظاهری شخصیت پارانویید
شماری از مردم، بدون دلیل، سوءظن دارند تا جایی که افکار «پارانوئید»، کار و زندگی خانوادگی آنان را مختل کرده است. به این قبیل افراد گفته می شود که شخصیت پارانوئید دارند که ویژگی آنان چنین است:
سوءظن: بی شک نشانه «پارانوئید»، عدم اعتماد دائم است. افرادِ دارای «اختلال شخصیت پارانوئید»، به طور دائم یک حالت آماده باش به خود می گیرند چرا که دنیا را به عنوان یک مکان تهدید آمیز تلقی می کنند. آنان به طور کامل مراقب بوده و ممکن است در جست وجوی نشانه های تهدید آمیز برآیند. افرادی که از «پارانوئید» رنج می برند، نمی توانند از ترس ها رهایی یابند. آنان به طور دائم در انتظار فریب و نیرنگ از طرف دیگران هستند و در وفاداری و صداقت آنان شک دارند.
حساسیت: آنان به دلیل این که حالت گوش به زنگ فوق العاده ای دارند، به چیزهای خیلی پیش پا افتاده توجه می کنند و ممکن است در جایی که هیچ گونه تقصیری ندارند، احساس گناه کنند، در نتیجه تمایل دارند تدافعی و مخالفت جویانه عمل کنند. هنگامی که مرتکب خطایی می شوند، نمی توانند انتقاد را بپذیرند، حتی کم ترین انتقاد را، با وجود این، بسیار زیاد از دیگران انتقاد می کنند. ممکن است دیگران بگویند که این افراد از کاه، کوه می سازند.
سرد و گوشه گیر: این افراد، علاوه بر این که ناسازگار و جدی هستند، از نظر عاطفی نیز اغلب جدای از دیگران می باشند. آنان به نظر سرد می آیند و در واقع در برابر دیگران از ابراز صمیمیت پرهیز می کنند، آنان به خاطر عقلانیت و واقع گرایی، به خودشان می بالند. به احتمال زیاد در جامعه عملکرد شایسته ای از خود نشان می دهند و ممکن است در جست وجوی یک جایگاه اجتماعی برآیند.
2. اختلال هذیانی پارانوئید
هذیانی ها به طور اساسی باورهای بازدارنده ای دارند که غیر واقعی می باشند. در اختلال های هذیانی، اغلب پنج زمینه هذیانی دیده می شود، در بعضی افراد، بیش از یکی از این زمینه ها وجود دارد.
«احمد» یک تایپیست با کیفیت و کارآمد است. کارفرما و همکارانش به ارزش نقش او در اداره واقف اند اما او هر شب نامه هایی به مقامات عالی مرتبه کشوری می نویسد. او احساس می کند خداوند به روح او نور داده است تا بیماران سرطانی را شفا بدهد و می خواهد یک مرکز درمانی بزرگ راه بیندازد و به وسیله آن، تمام بیمارانش را مداوا کند تا همه ی دنیا بدانند که او راست می گفته است.
خیلی از نامه های او بی جواب می مانند و یا جواب رد دریافت می کنند که فقط این احساس را به او می دهند که هیچ کس نمی تواند بفهمد که اگر تنها یک فرصت به او بدهند، او قادر خواهد بود بیماران سرطانی را نجات ببخشد. هنگامی که یکی از نامه های او که برای مقام رسمی نوشته است، پاسخ منفی می گیرد، او اطمینان دارد که آن مقام اداری، دانش و توانایی او را نادیده گرفته است.
گاهی وقت ها دچار ناامیدی می شود از این که جهانیان هرگز نمی دانند که او چه اندازه فوق العاده و شگفت انگیز است اما با این حال، دست بردار نیست و از نوشته هایش به طور دقیق محافظت می کند. «احمد» از اختلال «هذیان بزرگ منشی» رنج می برد.
بیشترین هذیان معمول در اختلال هذیانی، از نوع آزار و اذیت است. افراد مبتلا به این نوع اختلال، معتقدند که دیگران در صدد مسموم کردن و دارو خوراندن به آنان هستند، توطئه هایی برای از بین بردن آبرو و اعتبار آنان به راه انداخته و یا حتی درصددند که آنان را به قتل برسانند. آنان بعضی مواقع به قصد اصلاح کردن بی عدالتی های تصوری، دست به دادخواهی می زنند.
درمان دارویی بـرای مقابله با اضطـراب و پریشانی بیـمار و یا دوره های آشفتگی شدید و اندیشه های شبه هذیانی او مفید است به کسانی گفته می شود که بیش از اندازه محتاط و مشکوک هستند. این افراد بطور معمول در حال کشف کردن خیانت و تجاوز و بدعهدی دشمنان دوست نما هستند.(البته بقول خودشان). ولی اگر بی اساسی تهمت هایشان را به آنها ثابت کنیم بلافاصله خود ما هم جزء دشمنان محسوب خواهیم شد.
علائم ظاهری اختلال هذیانی پارانوئید
هذیان حسادت: نوع دیگری از هذیان که رایج تر است، «هذیان حسادت» می باشد. هرگاه همسر این افراد تأخیری هر چند کوتاه در آمدن به خانه داشته باشند، آن را به بی وفایی و بدقولی همسرشان نسبت می دهند.
هذیان شهوانی: در «هذیان شهوانی»، فرد به طور خیالی تصور می کند افراد دارای مقام بالا یا اشخاصی که شهرت همگانی دارند، او را دوست دارند. افراد با هذیان های شهوانی، اغلب افراد مشهور را به خاطر نامه های بی شمار، گفت وگوهای تلفنی، ملاقات و دزدکی تعقیب کردن، به ستوه می آورند.
هذیان عظمت: افراد دارای «هذیان عظمت» احساس می کنند یک نیروی ویژه به آنان اعطا شده و اگر آنان اجازه داشته باشند که این نیروها را به کار گیرند، می توانند بیماری ها را علاج کنند، فقر و تنگ دستی را از بین ببرند، صلح را در جهان برقرار سازند و یا شاهکاری فوق العاده انجام دهند.
هذیان های جسمانی: افراد دارای «هذیان های جسمانی»، متقاعد شده اند که چیزهای بسیار بدی در بدن آنان وجود دارد که بوهای نادلپذیری به بیرون منتشر می کند. آنان به دلیل این قبیل هذیان ها، تمایل به کناره گیری از افراد جامعه دارند.
پژوهش های نظام مندی در این رابطه که افراد دارای اختلال هذیانی برای دیگران خطرناک هستند یا نه، صورت نگرفته است اما تجربیات بالینی نشان داده اند که این قبیل اشخاص، به ندرت گرایش به آدم کشی دارند. بیماران هذیانی به طور عموم، افراد خشمگینی هستند و با این حال، همه چیز را به عنوان تهدید تلقی می کنند و در موارد نادری از خود خشونت نشان می دهند. قربانیان آنان به طور معمول، افرادی هستند که ناخواسته توسط نقشه های هذیانی آنان غافل گیر می شوند. بیش ترین خطر افراد مبتلا به اختلالات هذیانی، متوجه همسرشان می باشد.
3. اسکیزوفرنی پارانوئید (روان گسیختگی، روان پریشی)
«محسن» تمایل چندانی به دانشگاه رفتن نداشت و به گرفتن دیپلم و رفتن بر سر یک شغل قانع بود اما هنگامی که دریافت برای رسیدن به اهدافش، نیاز به تحصیلات عالی دارد، برای تحصیل در نزدیک ترین دانشگاه اقدام نمود. خانه ای را به همراه چند جوان دیگر اجاره کرد و تحصیلاتش را به درستی به انجام می رساند. «محسن» در پایان سال دوم، از غذا خوردن با دیگران، خودداری می کرد و فقط غذای کنسرو شده می خورد تا از مسموم نشدن خودش اطمینان حاصل کند.
هنگامی که احساس کرد هم اتاقی هایش در صددند که اتاقش را با گاز، آلوده کنند، از دانشگاه ترک تحصیل کرد و به خانه برگشت. در خانه، اتاقش را به طور کامل تمیز می کرد و در آن را قفل می نمود تا پدر و مادرش نتوانند وارد شده و آن جا را آلوده کنند. یک قابلمه برقی خریده بود و تمام غذاهایش را در آن درست می کرد.
اگر مادرش او را وادار می کرد که به همراه خانواده غذا بخورد، مادرش را متهم می کرد که می خواسته او را مسموم کند. در نهایت، پدر و مادرش موفق شدند او را متقاعد کنند که به دیدن یک روان پزشک برود. اختلال او به عنوان «اسکیزوفرنی» از نوع پارانویا تشخیص داده شد. «محسن» با تجویز دارو و درمان فردی و گروهی، به اندازه کافی بهبود پیدا کرد.
افراد دارای «اسکیزوفرنی پارانوئید» به طور عموم، هذیان ها و توهمات نامأنوس شدید و به طور تقریبی در یک زمینه خاص دارند، بعضی مواقع صداهایی می شنوند که دیگران قادر به شنیدن آن ها نیستند.
دلایل اختلال پارانوئید
ژنتیک (ارث یا وراثت): تحقیقات اندکی درباره نقش وراثت در پیدایش «پارانوئید» صورت گرفته است. بعضی مطالعات نشان داده اند که وقتی یکی از دوقلوهای یک تخمکی همسانِ مبتلا به اسکیزوفرنی، علائم پارانوئید از خود نشان می دهد، دیگری نیز به طور معمول چنین است. تحقیقات اخیر نشان داده اند که اختلال های پارانوئید در افراد مبتلا به «اسکیزوفرنی» نسبت به عموم جامعه، متداول تر است.
زیست شیمی: مصرف داروهایی نظیر آمفتامین ها، کوکائین، ماری جوانا، PCP،LSD یا دیگر محرک ها و ترکیبات روان گردان، ممکن است به علائمی از تفکر یا رفتار پارانوئیدی منجر شوند. بیماران دارای اختلال های ذهنی شدید نظیر «اسکیزوفرنی پارانوئید» ممکن است در اثر مصرف این داروها، علائم وخیم تری پیدا کنند.
استرس: بعضی از دانشمندان معتقدند «پارانویا» ممکن است واکنشی در برابر سطوح بالایی از فشار زندگی باشد. نکته ای که از این عقیده حمایت می کند، مشاهده این وضعیت است که «پارانویا» بیش تر در میان مهاجران، اسیران و زندانیان جنگی و افرادی که متحمل فشارهای شدید هستند، شایع می باشد.
درمان اختلال پارانویا
درمان این افراد اگر حاضر به معالجه باشند اغلب زمانی است که گرفتار افسردگی یا اضطراب شده باشند و شایعاً پیش از آن که بتوانیم درمانشان کنیم به علت شک و تردید درمان را رها خواهند کرد. در موارد خاصی بستگان بیمار او را به درمان تشویق می کنند. در برخی موارد قادر به مجبور کردن بیمار خواهند بود و در برخی موارد نهایتأ از درمانهای دارویی بدون اطلاع بیمار استفاده می کنند، که در مورد کسانی که تحت سرپرستی قانونی دیگری هستند یا سن آن ها از 18 سال به پایین باشد موجه و قابل انجام است در حالی که گروه کثیری از این افراد خودکفا و بالغ شناخته شده اند و هر گونه درمان بدون رضایت آنها غیر قانونی است.
قدم اول درمان ایجاد ارتباط صادقانه و حمایت گرانه از طرف یک تراپیست است. زمانی که فرد مبتلا به درمانگر خودش اعتماد کرد و توانایی در میان گذاردن رازش را پیدا کرد می بینیم که چقدر این موجود به ظاهر خودکفا از ناامنی، آسیب پذیری، ضعف و احساس حقارت رنج می کشد. روان درمانی شخصی در نهایت با گروه درمانی همراه خواهد شد و در صورت نیاز حاضر به مصرف دارو هم خواهند بود.
دارو درمانی: درمان به وسیله داروهای ضد جنون مناسب، ممکن است به بیمار پارانوئید کمک کند تا بر برخی علائم بیماری غلبه کند، هر چند ممکن است عملکرد بیمار بهبود بیابد اما نشانه های «پارانویا» دست نخورده باقی می مانند. برخی مطالعات خاطر نشان کرده اند که نشانه های بهبودی به دنبال درمانِ دارویی می آید. هم چنین این یافته ها چنین پیشنهادی را نیز طرح می کنند که در برخی موارد، کاهش «پارانویا» ناشی از دلایل روان شناختی است تا عملکرد دارویی.
روان درمانی: گزارش هایی که از بررسی بر روی موارد فردی، ارائه شده، چنین پیشنهاد می کنند که ایجاد یک موقعیت ویژه برای ابراز سوءظن و خودتردیدی که به وسیله روان درمانی به وجود می آید، می تواند به عملکرد بیمار پارانوئید در جامعه کمک کند. انواع دیگر روان درمانی که تأخیر آن ها در بهبود عملکرد اجتماعی بدون کاهش محسوس هذیان گزارش شده است، شامل هنر درمانی، خانواده درمانی و گروه درمانی می باشد.
برای دسترسی به فهرست مراکز مشاوره و متخصصین روانشناسی روی لینک زیر کلیک نمایید: